یائسگی یکی از مراحل مهم در زندگی هر زن است که مراقبتهای ویژه خود را می‌طلبد. برای این‌که بتوانید در این دوران سالم زندگی کنید، لازم است که ابتدا آن را بهتر بشناسید؛ سپس با روش‌های مراقبت از خود در این دوران آشنا شوید.
یائسگی چیست و در چه سنی اتفاق می‌افتد؟
یائسگی (Menopause) دوره‌ای است که قاعدگی متوقف می‌شود و زن دیگر توانایی باروری و تولید مثل نخواهد داشت. در این دوره، تخمدان‌ها به میزان کمتری هورمون زنانه به‌ویژه استروژن ترشح می‌کنند؛ تخمک‌ها تمام شده و دیگر تخمک‌گذاری انجام نمی‌شود. در ابتدا عادت ماهیانه نامرتب و سپس به‌طورکامل قطع می‌شود. زنی که به مدت یک سال عادت ماهیانه نداشته باشد، یائسه محسوب می‌شود. یائسگی معمولاً پس از ۴۰ سالگی اتفاق می‌افتد و وقوع آن از ۴۵ تا ۵۵ سالگی متغیر است. درصورتی‌که زودتر از ۴۰ سالگی اتفاق بیفتد، به آن یائسگی زودرس می‌گویند. به دلیل اهمیت این موضوع، ابتدا به یائسگی زودرس خواهیم پرداخت؛ سپس بحث پیرامون پایان دوره تولید مثل و قطع قاعدگی در زنان را ادامه خواهیم داد.
چه عواملی منجر به یائسگی زودرس می‌شود؟
عوامل زیر ممکن است منجر به بروز این اختلال در فرد شوند:
- برداشتن رحم
- صدمه دیدن تخمدان‌ها به دلایلی چون شیمی درمانی و پرتو درمانی
- برداشتن تخمدان‌ها با جراحی (به دلایلی چون: سندروم تخمدان پلی کیستیک)
- مصرف مواد مخدر
- بیماری‌های مزمن
- تومورهایی در هیپوفیز و هیپوتالاموس
- اختلالات روانی
- ژنتیک
- بیماری‌های خود ایمنی: وضعیتی است که در آن سیستم ایمنی بدن به سلول‌ها و بافت‌های خود حمله می‌کنند.
چگونه یائسگی زودرس را تشخیص دهیم؟
علائم این اختلال از این قرارند:
- اختلالات خلقی
- خشکی واژن
- تغییرات در هوش
- گرگرفتگی
- کاهش میل جنسی
- اختلالات خواب
مراحل یائسگی چیست؟
برخی یائسگی را شامل دو مرحله‌ی پیش‌یائسگی و یائسگی کامل می‌دانند، اما برخی دیگر تقسیم‌بندی جزئی‌تر و دقیق‌تری از مراحل آن ارائه می‌دهند و آن را ۴ مرحله می‌داند:
- پیش از یائسگی
- نزدیک یائسگی یا انتقال یائسگی
- یائسگی
- پس از یائسگی
۱)پیش از یائسگی
علائم فیزیکی این مرحله سال‌ها قبل از آخرین دوره‌ی قاعدگی اتفاق می‌افتد. این دوره مربوط به زنی است که از اولین تا آخرین دوره‌ی قاعدگی توانایی باروری را دارد.
۲)نزدیک یائسگی یا انتقال یائسگی
این دوره به سال‌های پیش از آخرین قاعدگی، به‌ویژه به ۴ سال آخر اشاره دارد. در طول این مدت، تخمدان‌ها اندک‌اندک آزاد کردن تخمک و تولید استروژن، پروژسترون، آندروژن و تستوسترون را متوقف می‌کنند. در این سال‌ها نوسانات هورمونی و بی‌نظمی در قاعدگی رخ می‌دهد.
۳) یائسگی
این مرحله زمان آخرین قاعدگی فرد است.
۴) پس از یائسگی
این دوره پس از آخرین قاعدگی شروع می‌شود و تا پایان زندگی ادامه می‌یابد.
علائم یائسگی
نشانه‌های یائسگی شباهت‌هایی با نشانه‌های یائسگی زودرس دارد، این موارد از این قبیل‌اند:
- بی‌نظمی در عادت ماهانه
- گُرگرفتگی: این نشانه در ابتدای این دوران بسیار شایع است. کاهش هورمون استروژن علت اصلی بروز این عارضه است. در این وضعیت، افزایش جریان خون در سر و گردن حالت گرگرفتگی ایجاد می‌کند. گرگرفتگی از ۳۰ ثانیه تا ۵ دقیقه ادامه می‌یابد و تعداد دفعات آن از زنی به زنی دیگر متفاوت است.
- اختلال خواب و تعریق شبانه: اختلالات خواب منجر به احساس ضعف و خستگی در روز می‌شود.
- احساس لرز
- خونریزی شدید: این وضعیت ممکن است منجر به خستگی، کم‌خونی شود و فعالیت‌های روزانه‌ی شما را مختل کند.
- خون قهوه‌ای یا تیره
- لکه‌بینی بین دوره‌ها
- دوره‌های کوتاه‌تر: وقتی سطح استروژن پایین باشد، پوشش رحم نازک‌تر است. این باعث می‌شود، طول دوره‌های قاعدگی کوتاه‌تر باشد. چرخه‌های کوتاه در مراحل اولیه‌ی پیش از یائسگی بیشتر دیده می‌شود. دوره‌های کوتاه ممکن است ۲ تا ۳ روز کوتاه‌تر از حالت عادی باشند یا سیکل قاعدگی به‌جای ۴ هفته، ۲ یا ۳ هفته طول بکشد.
- دوره‌های طولانی‌تر: چرخه‌های طولانی‌تر بیش از ۳۸ روز هستند.
- دوره‌های از دست‌رفته: نوسان هورمون‌ها، ممکن است سبب شود تا شما یک یا چند چرخه‌ی ازدست‌رفته داشته باشید.
- تغییر فعالیت جنسی و تغییر واژن: به دلیل کاهش ترشحات زنانه، واژن خشک می‌شود و این مسئله سبب ایجاد درد و ناراحتی به هنگام نزدیکی می‌شود.
- تغییرات احساسی: افسردگی خفیف، نوسانات خلقی و تحریک‌پذیری.
- تغییرات جسمانی: افزایش وزن، چاقی شکمی، سردرد.
علائم فوق پس از یک یا دو سال به‌تدریج کاهش می‌یابد، اما تغییرات هورمونی آن عوارضی در بردارد.
عوارض یائسگی
سطوح پایین استروژن منجر به عوارضی به این شرح می‌شوند:
- پوکی استخوان: کاهش میزان استروژن سبب کاهش جذب کلسیم می‌شود، بنابراین پوکی استخوان یکی از عارضه‌های شایع این دوران است.
- بیماری‌های قلبی و عروقی: استروژن با کاهش کلسترول بد (LDL) و افزایش کلسترول خوب (HDL) نقش مهمی در سلامت قلب ایفامی‌کند. زمانی‌که سطح استروژن کاهش یابد، ممکن است که سطح کلسترول بد بالا رود. این امر احتمال بیماری قلبی، سکته و سایر بیماری‌های قلبی و عروقی را افزایش می‌دهد.
- اختلالات ادراری- تناسلی: در این دوران کشش‌پذیری پیشاب‌راه و واژن از بین می‌رود و فرد دچار بی‌اختیاری ادرار می‌شود. بی‌اختیاری ادرار ممکن است به‌صورت نیاز سریع به رفتن به دستشویی باشد، یا به‌هنگام سرفه، خنده یا بلندکردن جسم سنگین بروزکند.
- تغییرات پوست و مو: نازکی موها، چین و چروک پوست و فقدان احساس پری سینه‌ها از دیگر عوارض این دوره هستند. با وجود آن‌که سطح استروژن کاهش می‌یابد، همچنان مقادیر کمی از هورمون مردانه، تستوسترون، در بدن تولید می‌شود. این امر باعث می‌شود تا موی ضخیم روی چانه، لب فوقانی سینه و شکم رشد کند.
خونریزی در دوران یائسگی
خونریزی در این دوران ممکن است از لکه‌بینی مختصر تا خونریزی حجیم و زیاد وجود داشته باشد. علت خونریزی می‌تواند مواردی به این شرح باشد:
- نشانه‌ای از ضایعات خوش‌خیم باشد، مثل پولیپ رحم، فیبروم رحمی، خشکی و عفونت واژن
- حاکی از مشکلات بدخیم مانند سرطان رحم و دهانه‌ی رحم باشد.
- مصرف کرم‌ها و داروهای استروژنی نیز می‌تواند باعث افزایش ضخامت و پرخونی در اندومتر رحم (لایه‌ای پوششی که سطح داخلی رحم را می‌پوشاند.) شده و خونریزی ایجادکند. در این موارد فرد پس از رابطه‌ی جنسی یا به‌طور طبیعی دچار لکه‌بینی و خونریزی می‌شود.
بنابراین لازم است که فرد در این دوران مراقبتهای لازم را پیش بگیرد و درصورت مشاهده‌ی خونریزی (حتی اگر درحد لکه‌بینی باشد) به متخصص مراجعه‌کند.
مراقبتهای دوران یائسگی
به‌دلیل تغییرات هورمونی در بدن لازم است که در این دوران مراقبتهای بسیاری انجام شود تا فرد سلامتی خود را حفظ‌کند. بنابراین اگر یائسه هستید، به این موارد توجه داشته باشید:
- از مصرف سیگار و الکل پرهیز کنید. این مواد پوکی استخوان را تشدید می‌کنند.
- رژیم غذایی سالم و متعادل داشته باشید.
- از شرایط پر اضطراب دوری کنید.
- در فعالیت‌های اجتماعی شرکت و با دوستان خود معاشرت کنید.
- به‌طور منظم ورزش کنید. ورزش منظم جذب کلسیم و تراکم استخوان‌ها را افزایش می‌دهد.
- غذاهای چرب و شور نخورید.
- میوه و سبزی زیاد بخورید.
- شیر و لبنیات مصرف کنید تا کلسیم موردنیاز بدن شما تأمین شود.
- حداقل دوبار در هفته ماهی مصرف‌کنید. غذاهای دریایی سرشار از اسیدهای چرب امگا ۳ هستند و برای سلامتی قلب و عروق مفیدند.
- ویتامین D مصرف کنید. می‌توانید ویتامین D را از طریق مواد غذایی یا قرارگرفتن در معرض نور خورشید جذب کنید.
- از مصرف نوشابه‌های گازدار خودداری کنید. این نوشابه‌ها از جذب کلسیم جلوگیری می‌کنند.
- غذاهای حاوی فیبر مانند نان‌های سبوس‌دار مصرف کنید.
- سویا مصرف کنید. ترکیبات موجود در سویا و مکمل‌های آن مشابه هورمون استروژن عمل می‌کنند و می‌توانند به کاهش عوارض این دوران مانند پوکی استخوان و بیماری‌های قلبی کمک کنند.
- از هورمون درمانی بهره‌ببرید. در این روش هورمون‌های طبیعی که پیش از این دوران ترشح می‌شوند، به‌صورت خوراکی یا غیرخوراکی به بدن وارد می‌شود. هورمون تراپی علائم و بیماری‌های مربوط به یائسگی را بهبود می‌بخشد، اما اثرات جانبی نیز دارد؛ همچون: افزایش ریسک آنبولی عروق ریوی، سکته، سرطان‌های وابسته به تخمدان، اندومتریال و سینه، بازگشت سردردهای میگرنی یا افزایش آن برای افراد مبتلا به میگرن.
- به‌هنگام رابطه‌ی جنسی از کرم‌ها یا روان‌کننده‌ها استفاده کنید.
- از لیزر واژینال برای رفع خشکی واژن، درد به‌هنگام نزدیکی و بی‌اختیاری ادرار استفاده کنید.
- استفاده از انواع آنتی‌اکسیدان‌های طبیعی و سنتزی مثل ویتامین‌های C، E و فیتواستروژن‌ها.
- وزنتان را کنترل کنید. در ایسن دوران، چربی تجمع یافته در ران و لگن به بالاتر از کمر و شکم منتقل می‌شود. درنتیجه در این دوران مراقب وزن و تجمع چربی در بدن خود باشید.
- تحت‌نظر پزشک باشید و آزمایش‌های دوره‌ای شامل سونوگرافی و ماموگرافی انجام دهید.
با بهترین دکتر زنان در تهران آشنا شوید.
سخن آخر
در این مطلب از ویکی درمان، سعی کردیم تا شما را با یائسگی و تغییرات ناشی از آن آشنا کنیم. در این دوره تغییر در ترشح هورمون‌ها عوارض چشمگیری دارد و مراقبتهای بسیاری را می‌طلبد. پس اگر وارد این مرحله از زندگی خود شده‌اید، تا می‌توانید به سلامت روحی و جسمی خود توجه داشته باشید.
سؤالات متداول
یائسگی زودرس درمان قطعی ندارد، با این حال هورمون‌درمانی و دیگر درمانها می‌تواند علائم آن را کاهش دهد.
خونریزی مهمترین نشانه‌ی سرطان رحم است و ۹۰% افراد مبتلا به سرطان رحم، تجربه‌ی خونریزی را در دوران یائسگی دارند.آیا یائسگی زودرس درمان دارد؟
علائم سرطان رحم در دوران یائسگی چیست؟
