دیسک کمر: بررسی علائم ، تشخیص و درمان  آن

ستون فقرات دارای گروهی از استخوان‌ ها است. هر مهره ضربه ‌گیری به نام دیسک دارد که تقریباً مانند یک دونات ژله‌ای است و یک هسته‌ی نرم دارد که پوشش سختی آن را احاطه کرده است. این دیسک‌ ها بین مهره‌ ها قرار دارند و با جذب فشارهای ناشی از فعالیت‌هایی مانند راه رفتن، دویدن و بلندکردن اجسام، از مهره‌ها حفاظت می ‌کنند.

فتق دیسک (بیرون‌زدگی دیسک) زمانی رخ می‌ دهد که هسته‌ی ژله‌ ای دیسک از غشاء سخت آن بیرون بزند. فتق دیسک که لیزخوردگی نیز نامیده می‌شود، در صورت عدم درمان می‌توان به مرور مشکلاتی ایجاد کند. فتق دیسک (بیرون‌زدگی دیسک) همانند سایر مشکلات می‌تواند با تشخیص به موقع، بهتر درمان شود، پس اگر علائم زیر را دارید به پزشک مراجعه کنید.

علائم رایج فتق دیسک کمر

فتق دیسک می‌تواند باعث فشار یا تورم عصب مجاور و ایجاد دردی در امتداد عصب شود. فتق دیسک کمر (لغزندگی مهره‌ها) جزو یکی از دلایل گرفتگی رگ سیاتیک است. پزشکان در بسیاری از موارد برای درمان رگ سیاتیک، اقدام به شناسایی مهره های لغزنده کمر می نمایند تا درمان مناسبی را ارئه دهند.

موارد زیر برخی از ویژگی‌های درد مربوط به فتق دیسک کمر هستند:

• پادرد. پادرد معمولاً بدتر از درد پایین کمر است. اگر این درد در امتداد عصب بزرگ سیاتیک در پشت پا است، سیاتیک یا رادیکولوپاتی نامیده می‌شود.
• درد عصب. آشکارترین علائم معمولاً درد عصب در پا هستند که دردی تیرکشنده، سوزشی و شوک مانند است.
• نواحی مختلف علائم. علائم ممکن است بسته به عواملی مانند اینکه بیرون‌زدگی دیسک در کجا است و شدت آن چقدر است، در پایین کمر، باسن، جلو یا پشت ران، ساق پا، پایین پا یا انگشتان پا وجود داشته باشند و معمولاً یک طرف بدن را درگیر می‌کنند.
• علائم نورولوژیکی. ممکن است بی‌حسی، احساس سوزن سوزن شدن، ضعف و گزگز در پاها، پایین پا یا انگشتان پا داشته باشید.
• افتادگی پا. علائم نورولوژیک مربوط به فتق دیسک، می‌تواند شامل مشکل در بلند کردن پا در زمان راه رفتن یا ایستادن روی پنجه‌ی پا باشد که افتادگی پا نامیده می‌شود.
• درد پایین کمر. این نوع درد دردی مبهم و تپش‌دار است و ممکن است با خشکی و گرفتگی همرا باشد. اگر فتق دیسک باعث اسپاسم و گرفتگی پایین کمر شود، درد ناشی از آن بعد از ۱-۲ روز استراحت، استفاده از یخ یا گرما، تکیه دادن در زمان نشستن، یا به پشت خوابیدن و قرار دادن بالشی در زیر زانوها، بهبود خواهد یافت.
• دردی که با خم شدن به جلو بدتر می‌شود. بسیاری از افراد می‌گویند که حالاتی مانند قوزکردن در زمان نشستن روی صندلی، یا خم شدن از قسمت کمر، باعث تشدید درد پاها می‌شوند.

علائم فتق دیسک کمر، معمولاً در صورت گستردگی فتق، شدیدتر خواهند بود. اگر بیرون‌زدگی دیسک تأثیری بر عصب نداشته باشد، درد خفیف‌تر و فقط در پایین کمر خواهد بود.

در برخی موارد، درد پایین کمر یا پادردی که چندین روز متناوباً رخ می‌دهد، اولین علامت فتق دیسک است.

علائم نادر اما خطرناک فتق دیسک کمر

از دست دادن کنترل ادرار و مدفوع، درد پایین کمر، بی‌حسی در ناحیه‌ی باسن و ضعف پاها، علائم مشکل نادر ولی جدی به نام سندرم کودا اکوینا یا سندرم دم اسبی (CES) هستند.

این فشار و تورم انتهای ستون فقرات، در صورت به تعویق انداختن درمان، می‌تواند باعث فلج و مشکلات دائمی دیگر شود. در صورت بروز این علائم، درمان پزشکی اورژانسی، که می‌تواند شامل آزمایش و جراحی باشد، لازم است.

تشخیص فتق دیسک (بیرون‌زدگی دیسک)

بهترین راه تشخیص فتق دیسک، مراجعه به پزشک است. احتمالاً پزشک برای تشخیص منشاء درد معایناتی انجام خواهد داد؛ این معاینات تنها آزمایش تشخیصی لازم هستند. پزشک کمرتان را بررسی خواهد کرد تا ببیند نواحی متورم و دردناکی وجود دارند یا خیر. ممکن است پزشک از شما بخواهد که طاقباز بخوابید و پاهایتان را به شکل خاصی بلند کنید یا حرکت دهید. اگر درد داشتید، احتمالاً مبتلا به فتق دیسک هستید.

پزشک موارد زیر را نیز بررسی خواهد کرد:

• واکنش و رفلاکس زانو و قوزک پا
• قدرت پاها
• راه رفتن شما روی پاشنه و پنجه
• آیا قادر به تشخیص لمس ملایم یا لرزش ملایم هستید یا خیر

اگر پزشک بخواهد احتمال مشکلات دیگر را رد کند یا عصب آسیب‌دیده را دقیقاً شناسایی کند، آزمایشات دیگری انجام خواهد داد که عبارتند از:

• اشعه‌ی ایکس. اگرچه اشعه‌ی ایکس نمی‌تواند نشان دهد که آیا مبتلا به فتق دیسک هستید یا خیر، اما می‌تواند تصویری از ستون فقراتتان به پزشک نشان دهد و وجود مشکلات دیگر مانند شکستگی یا تومور را رد کند.
• میلوگرام. در این آزمایش از تزریق رنگ به مایع نخاعی و اشعه‌ی ایکس برای مشخص کردن ناحیه‌ی تحت فشار نخاع (تنگی نخاع) استفاده می‌شود.
• سی‌تی اسکن (CT). CT یا CAT تصاویر اشعه‌ی ایکس متعددی از زوایای مختلف می‌گیرد و آن‌ها را باهم ترکیب می‌کند تا تصویر جامعی از نخاع و ساختارهای اطراف آن به دست آید.
• ام‌آرآی (MRI). در ام‌ارآی از امواج رادیویی، زمینه‌ی مغناطیسی و کامپیوتر استفاده می‌شود تا تصاویر سه‌بعدی دقیقی از نخاع و اطراف آن تهیه شود. تصاویر ام‌آرآی، می‌توانند محل بیرون‌زدگی دیسک را مشخص کرده، درون آن را نشان دهند و مشخص کنند که کدام عصب آسیب دیده است.
• نوار عصب و عضله یا الکترومیوگرافی (EMG). پزشک از این آزمایشات استفاده می‌کند تا ببیند عصبی آسیب دیده یا تحت فشار هست یا خیر. در آزمایش نوار عصب، از دستگاهی برای بررسی پالس‌ های الکتریکی تولید شده توسط سلول‌های عضلات در زمان تحریک آن ‌ها توسط عصب مربوطه استفاده خواهد شد. در این آزمایش یک الکترود وارد عضله خواهد شد و فعالیت الکتریکی آن را ثبت خواهد کرد و هرگونه مشکل غیرعادی را شناسایی خواهد کرد.
• مطالعات هدایت عصبی (NCS). اغلب همراه با الکترومیوگرافی (نوار عصب و عضله) انجام می‌شوند. در این آزمایشات، عصب‌ ها در یک نقطه از بدن توسط الکترود و با پالس‌های الکتریکی ضعیفی تحریک شده و الکترود دیگری این پالس‌ها را در جاهای دیگر بدن خواهد یافت. زمانی که طول می‌کشد تا این پالس‌های الکتریکی بین الکترودها جابه‌جا شوند، به پزشک کمک خواهد کرد تا تشخیص دهد آیا آسیب عصبی وجود دارد یا خیر.

درمان فتق دیسک

اگر مشخص شود که مبتلا به فتق دیسک هستید، که این امر را یکی از متخصصین با کمک آزمایشات کامل و مشاوره مشخص خواهد کرد، باید بلافاصله درمان شوید. در بسیاری از بیماران، درمان‌های محافظه‌کارانه، در چند روز یا چند هفته درد را تسکین خواهند داد.

درمان‌های محافظه‌کارانه می‌توانند شامل موارد زیر باشند:

• اجتناب از قرار گرفتن در وضعیت‌های دردناک و سخت
• مصرف مسکن‌های بدون نیاز به نسخه (OTC)
• توقف فعالیت‌هایی که باعث بدتر شدن دیسک می‌شوند (مانند بلند کردن اجسام سنگین)
• استفاده از یک برنامه‌ی ورزشی ملایم و مداوم (رژیم ورزشی)

اگر دردتان با این روش‌ها بهبود نیافت، پزشکتان درمان‌های دیگری، مانند تزریق کورتیزون، ، فیزیوتراپی یا جراحی را توصیه خواهد کرد.

در تزریق کورتیزون یا همان کورتیکواستروئیدها دارویی مانند تریامسینولون، دگزامتازون به اضافه یک عامل بی حس کننده به فضای اپیدوراب ستون فقرات و بین مهره ها تزریق میشود. این روش درمان بیرون زدگی دیسک کمر نیست بلکه برای مدتی چند روزا تا چند ماهه با از بین بردن پروتئین هایی که باعث حس درد میشود التهاب ناحیه دردناک را از بین میبرد. ترکیب این روش با فیزیوتراپی میتواند به کنترل درد و کاهش فشار روی مهره و دیسک آسیب دیده کمک بسزایی کند.

فیزیوتراپی روشی اثبات شده در درمان علائم دردناک بیرون زدگی دیسک کمر است. ورزش های مناسب به همراه روش هایی شامل گرما دادن به ناحیه آسیب دیده با کنترل گردش خون و همچنین برداشتن فشار شرایط بهبود را مهیا میکند. در برخی از موارد فیزیوتراپی به بازگرداندن بیرون زدگی خفیف دیسک به جای خود میشود اما به هر حال درمان قطعی بیرون زدگی و یا پارگی دیسک نیست.

فیزیوتراپی با دربرگیری نکات زیر، نقش بسزایی در بهبود فرد از فتق دیسک ایفا می کند:

• پیاده روی و از سرگیری تمرینات ورزشی
• کنترل درد
• کمک به تثبیت و حفظ وزن سالم

برای بهبودی و درمان اکثریت موارد نقص عملکردی و عصبی ناشی از فتق دیسک، غالبا برنامه‌های فیزیوتراپی برای بیمار توصیه میشوند.

روش ها و مدالیته‌ های فیزیوتراپی و شواهد تاثیر استفاده از آنها در درمان فتق دیسک

• تمرینات کششی: شواهد چندانی دال بر اینکه تمرینات بیش کشش (کشش شدید یا بیش ازحد یک اندام یا بخشی از آن) در درمان موارد نقص عملکردی یا درد ناشی از آن به اندازه سایر تمرینات ورزشی فشرده موثر نباشند، وجود ندارد. از سوی دیگر، از لحاظ بالینی و آماری در میزان کارآمدتر و موثرتر بودن تمرینات ترکیبی قدرتی و کششی در درمان نقص عملکردی یا درد با درمان این موارد تنها با تمرینات قدرتی، تفاوت فاحشی وجود ندارد.

• تقویت عضلات: عضلات قوی به خوبی از ستون فقرات حمایت کرده و موجب میشوند که بتوان درد را بهتر کنترل کرد. به طور معمول تمرینات ورزشی تقویتی که برای مشکلات دردناک دیسک کمر تجویز می‌شوند برای کار روی عضلات مرکزی (هسته) و پشت بدن (پشت بالاتنه) طراحی شده‌اند و زمانی توصیه میشوند که تقویت عضلات برای بهبود عملکرد و تحرک بیماران ضروری باشد.
• رفع کمر درد با طب سوزنی و طب سنتی چینی: موثر بودن و اثربخشی این درمان اثبات شده است. بررسی‌ها نشان میدهند که طب فشاری یا فشار درمانی، طب سوزنی و حجامت میتوانند در درمان درد و ناتوانی ناشی از فتق دیسک موثر باشند.
• منیپولیشن یا درمان دستی ستون فقرات: در موارد کمر درد حاد، منیپولیشن یا درمان دستی میتواند به تسکین کوتاه مدت درد کمک کند. در موارد کمر درد مزمن، منیپیولیشن تاثیرگذاری شبیه به درمان با داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی (NSAIDs) دارد.
• برنامه فعالیت درجه بندی شده رفتاری: در کوتاه مدت، درمان با یک برنامه استاندارد فیزیوتراپی بهتر از برنامه فعالیت درجه بندی شده رفتاری عمل می کند اما در طولانی مدت تفاوت فاحشی میان این دو رویکرد دیده نمی شود.

• تحریک الکتریکی عصب از راه پوست (TENS): تنس‌ تراپی به تسکین درد، بهبود عملکرد و تحرک مفاصل لومبوساکرال ستون فقرات کمک می کند.

• منیپیولیشن یا درمان دستی: به ظاهر این درمان برای فتق دیسک کمر، ایمن‌تر، موثرتر و بهتر است. با این حال، برای تایید این ادعا به بررسی شواهد بیشتری نیاز است .

• (کشش ستون فقرات) ترکشن (Traction): تحقیقات نشان میدهند که ترکشن تراپی تاثیرات مثبتی بر درد و ناتوانی بیماران مبتلا به فتق دیسک بین مهره‌ای دارد^. همچنین سایر تست‌ها نشان میدهند که ترکیب کردن روش ترکشن با درمان دارویی و الکتروتراپی، کارایی و تاثیر بیشتری نیز در درمان بیماران دارد.

• آب درمانی: در بیماران مبتلا به کمردرد و  افرادی که علائم فشردگی طناب نخاعی دارند، ترکشن یا کشش عمودی داخل آب با تأثیری که بر ستون فقرات دارد موجب تسکین درد، کاهش حساسیت نواحی میانی و کاهش شدت درد می شود.

• گرما درمانی: میتوان از گرما به عنوان ابزاری برای افزایش جریان خون به ناحیه مد نظر استفاده کرد. در این حالت گرما با انتقال اکسیژن و مواد مغذی اضافی به ناحیه مد نظر، به بهبودی کمک میکند. همچنین، جریان خون مواد زائد ناشی از اسپاسم عضلانی را از بین میبرد.
• کرایوتراپی یا سرما درمانی: موجب کاهش اسپاسم و التهاب عضلات در مراحل حاد میشود.
• دیاترمی امواج کوتاه (SWD): پالسی از امواجی با بسامد بالا و طول موجی کوتاه که هم برای شرایط حاد و هم برای شرایط مزمن استفاده میشوند.
• اولتراسوند:  به این فرایند “فونوفورزیس” یا ” phonophoresis ” می‌گویند که باعث افزایش انبساط بافت‌های همبند می‌شود.

درمان با جراحی

مطابق معمول، جراحی آخرین گزینه و راه حل است.

• بسته به ناحیه فتق دیسک ، انواع جراحی‌ها اعم از لامینکتومی با دیسککتومی و میکرودیسکتومی برای درمان فتق دیسک انجام میشوند.
• بیماران مبتلا به فتق دیسک را میتوان از طریق خارج کردن دیسک مورد نظر و رفع فشار وارد بر عصب یا طناب نخاعی و با جراحی فیوژن قدامی گردن درمان کرد. همچنین، جراحی پروتز یا تعویض دیسک گردن (دیسک مصنوعی) نیز میتواند به درمان این بیماران کمک کند.
• سایر موارد جراحی ستون فقرات کمری شامل رویکرد قدامی جانبی میشود که در اینصورت به جراحی دیسککتومی و فیوژن کامل نیاز خواهد بود.
• درمان الکتروترمیک (الکتروتراپی) درون دیسکی
• جراحی نوکلئوپلاستی دیسک کمر و گردن
• جراحی کمونوکلئولیز
• جراحی تعویض مفصل یا آرتروپلاستی دیسک