نوزاد نارس حاصل زایمان زود هنگام مادر به دلیل شرایط نامساعد جسمی و محیطی است که مادر در آن قرار گرفته است. در بسیاری از کشورها میزان تولد زودرس بین دهه ۱۹۹۰ و سالهای ۲۰۱۰ درحال افزایش بوده است. نوزاد نارس به علت عدم تکامل قسمتهای مختلف بدن، توانایی آن را ندارند که بیرون از رحم زندگی کنند.
به همین علت پس از تولد به بخش مراقبتهای ویژه نوزادان منتقل میشود تا سیستمهای بدن تکمیل شده و برای زندگی خارج از رحمی آماده شوند. در ادامه مفصلا به بحث نوزاد نارس و عوامل مرتبط با آن میپردازیم.
نوزاد نارس یعنی چه؟
نوزاد نارس به تولد زود هنگام کودکی گفته میشود که قبل از ۳۷ هفته کامل از حاملگی (بیش از ۳ هفته قبل از تاریخ واقعی زایمان) زاده شده است. نوزاد نارس بعد از تولد توانایی زنده ماندن بدون دستگاه و شرایط زندگی خارج از رحمی را ندارد به همین علت نوزاد نارس را بلافاصله بعد از تولد در دستگاه مخصوص در قسمت NICU (بخش مراقبتهای ویژه) نگهداری میکنند.
علت تولد نوزاد نارس چیست؟
علل مختلفی برای تولد نوزاد نارس وجود دارد اما بیشترین احتمال برای تولد نوزاد نارس را در چند قلوزایی دادهاند. غالباً علتهای تولد زودرس، قابل شناسایی نیستند. با این حال، میشود به عوامل خاصی اشاره کرد که بر زایمان زودرس تاثیر به سزایی دارد از جمله:
- دیابت بارداری کنترل نشده
- بیماری قلبی
- بیماری کلیوی
- فشار خون بالا
همچنین از عواملی که در دوران بارداری باعث به دنیا آمدن نوزاد نارس میشوند میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- تغذیه نامناسب قبل و حین بارداری
- باردار شدن با لقاح آزمایشگاهی
- سیگار کشیدن، مصرف بیش از حد الکل در دوران بارداری
- عفونتهای خاص، مانند عفونت ادراری و غشا آمنیوتیک
- در معرض مواد شیمیایی مضر مانند آلوگی هوا یا سرب، رنگ، دود سیگار بودن
- زایمان زودرس در بارداری قبلی
- رحم غیرطبیعی
- دهانه رحم ضعیف
- ایستادن زیاد در محل کار
- بارداری بعد از سن ۳۵ سال یا زیر ۱۷ سال
علائم زایمان زودرس چیست؟
از هفته ۲۰ تا ۳۶ هفتگی، مادران انقباضاتی را در نواحی شکمی و رحم تجربه میکنند و با مراجعه به پزشک و انجام معاینات مشخص میشود که مادر دچار زایمان زودرس هست یا خیر. اگر این انقباضات همراه با تغییراتی در دهانه رحم و نازک شدن دهانه آن باشد تشخیص تولد نوزاد نارس تقریبا قطعی است؛ در غیر این صورت این انقباضات ربطی به زایمان زودرس نخواهد داشت.
از دیگر علایم زایمان زودرس موارد زیر میباشد:
- احساس درد شدید در ناحیه شکم
- کمر درد شدید
- نشت وپارگی کیسه آب
- افزایش و تغییر ترشحات واژن در بارداری
- انقباضات مکرر رحمی (هر ۱۰ دقیقه)
- گرفتگی عضلات شکم
- احساس درد در ناحیه لگن
- خونریزی
راههای جلوگیری از زایمان زودرس
به طور کلی بهترین راه برای پیشگیری از تولد نوزاد نارس، مراقبت از مادر باردار و حفظ سلامت او است اما موارد مهم زیادی وجود دارد که رعایت آنها میتواند تا حد زیادی از تولد نوزاد نارس پیشگیری کند و تولد نوزاد را به زمان طبیعی زایمان نزیکتر کند. در ادامه چندین مورد از مهمترین موارد پیشگیری را با هم بررسی میکنیم.
مشاوره با پزشک زنان و زایمان خود
دوران بارداری برای بانوان دوران بسیار سخت و حساسی است، از این رو تحت مشاوره بودن زیر نظر متخصصی از اهمیت بالایی برخوردار است. به همین جهت به بررسی چند مورد که لزوم مشورت با پزشک را تایید میکند میپردازیم:
- در طول دوران بارداری ارتباط خود را با پزشکتان قطع نکنید. علائم عمومی خود و جنین را هر روز بررسی و به توصیههای پزشک خود درباره مراقبتهایی که برای شرایط شما توصیه میکند عمل کنید.
- بدون مشورت با پزشک خود هیچ دارویی اعم از شیمیایی و گیاهی مصرف نکنید، در استفاده از داروهای مسکن نیز احتیاط لازم به خرج دهید.
- مکملهای غذایی که پزشکتان توصیه کرده را قطع نکنید. کمبود ویتامین یکی از دلایل اصلی زایمان زودرس میباشد و پزشک معالجتان پس از بررسی آزمایشهای اولیه پزشکی برای شما ویتامینهایی تجویز میکند که نباید در مصرف آن کوتاهی کنید.
- رژیم غذایی یکی از پراهمیتترین مواردی است که مادر باید در دوران بارداری آن را رعایت کند. خوردن فست فودها، شکلات ، غذاهای تند و … در ماههای آخر ممکن است منجر به زایمان زودرس شود. همچنین پزشکان به منع مصرف خوراکیهایی مثل گلاب، نخود، خاکشیر، زعفران و کنجد و… برای زنان باردار تاکید میکنند.
فواید ورزش در دوران بارداری
ورزش کردن در سنین مختلف دارای فواید و مزیت های بسیاری است، جالب است بدانید در دوران بارداری نیز زیر نظر مختصص به ورزش توصیه می شود، برای این که بیشتر از اهمیت ورزش در دوران باردای آگاه شویم در ادامه به چند مورد از مزایای آن میپردازیم:
- پیاده روی و ورزشهای کنترل شده توصیه تمام پزشکان در طول دوره بارداری است چرا که به بهبود گردش خون، کنترل فشارخون کمک زیادی میکند و منجر به سلامت جنین و پیشگیری از زایمان زودرس میشود.
- بر خلاف تصور خیلیها افزایش وزن دلیل بر داشتن نوزاد سالم و تپل نمیباشد بلکه برعکس ممکن است منجر به دیابت بارداری، فشارخون بالا و مسمومیت بارداری و زایمان زودرس و به دنیا آوردن نوزاد نارس شود.
این روزها، ورزشهای بسیار خوبی برای دوران بارداری تعریف شده که یوگای بارداری و پیلاتس بارداری از بهترین آنهاست. این ورزشها توسط متخصصان و پزشکان بهصورت ویژه برای دوران بارداری شما طراحی شده اند.
با حفظ تناسب اندام و تقویت عضلات مانع مشکلاتی نظیر درد و گرفتگی مفاصل به خصوص در ناحیه لگن میشوند و همچنین از عوارض جسمی دیگر ناشی از بارداری همچون سردرد نیز جلوگیری میکنند. این ورزشها با بهبود گردش خون و تامین اکسیژن مورد نیاز بدن و جنین، سلامت شما و کودکتان را تضمین میکنند. تحقیقات نشان میدهد که ورزش ریسک زایمان زودرس را کاهش میدهند.
برنامه ریزی قبل بارداری
- برنامهریزی قبل از بارداری باعث میشود عواملی که باعث ترس، اضطراب و سایر حالتهای روانی برای شما ایجاد میکند را از خود دور کنید و یا آنها را کنترل کنید.
- اگر پیش از بارداری برنامهریزی کرده باشید این فرصت را دارید تا با مراجعه به پزشک خود رحم و تخمدانهای شما را از نظر بیماریهایی مثل کیست تخمدان ، فیبروم، میوم و غیره، بررسی شود.
- یکی از نکاتی که پزشکان قبل از بارداری شدیدا توصیه میکنند، سلامت دهان و دندان است. به دلیل اینکه در سه ماهه اول بارداری به جهت آسیب به جنین، مادر ممنوعیت عکسبرداری و استفاده از داروهای بیحسی را دارد.
مشکلات نوزاد نارس چیست؟
نوزاد نارس سیستم ایمنی ضعیفتری نسبت به سایر نوزادان دارد به همین خاطر سلامت آنها در معرض مشکلات و خطرات احتمالی زیادی میباشد؛ چرا که بدن و بسیاری از ارگانهای داخلی بدن نوزاد به رشد کافی نرسیده است و نمیتواند در فضای بیرون رحم مقاومت کرده و دوام آورد؛ در زیر به مواردی از مشکلاتی که سلامت نوزاد نارس را تهدید میکند اشاره میکنیم:
- مشکلات ریوی
- فلج مغزی ویا ناتوانی ذهنی
- از دست دادن دید و شنوایی
- اوتیسم
- نکروز روده
- زردی
- خونریزی داخل مغزی
- سایر عفونت های دوره نوزادی
مراقبت از نوزاد نارس
نوزاد نارس برای رسیدن به مراحل نرمال یک نوزاد در فرایند رشد باید تحت مراقبت های ویژهای قرار بگیرد؛ به همین جهت برخی از مراقبتهای مهمی که باید برای نوزاد نارس انجام شود را در زیر مورد بررسی قرار میدهیم.
۱. تنظیم دمای محیط نوزاد نارس
نوزاد نارس به علت کمبود چربی در زیر پوست خود نمیتواند گرما را در بدن خود نگه دارد؛ بههمین دلیل در بخش مراقبتهای ویژه در داخل اتاقک پلاستیکی قرار میگیرد و گرما برایش فراهم میشود. این کار توسط نور لامپ گرم کنندهای که به سمت تخت نوزاد میتابد نیز قابل انجام است و گرمای بدنشان را تامین میکند.
۲. تغذیه نوزاد نارس
نوزاد نارس محدودیتی برای مصرف شیرخشک ندارد و میتواند در کنار شیر مادر از آن هم استفاده کند اما به طور کلی به دلایل فواید شیر مادر بیشتر توصیه میشود، زیرا این نوزادان به دلیل نارس بودن، بیشتر در معرض ابتلا به انواع عفونتها میباشند و شیر مادر به دلیل پروتئینهای ویژهای که دارد این امکان را به نوزاد میدهد تا از این عفونتها محفوظ بماند و سریعتر رشد کند.
۳. مشکلات تنفسی نوزاد نارس
بسیاری از نوزادان در تنفس خود دچار مشکل هستند که به این مشکل آپنه نیز گفته میشود، این نوزادان در بخش مراقبتهای ویژه از نظر تنفس هم مورد بررسی و درمان قرار میگیرند. در اکثر نوزادان نارس به دلیل مشکلات تنفسی و بلع، لوله ای تحت نظر پزشک در داخل بینی و یا داخل معده قرار میگیرد تا شیر بتواند به راحتی به معده این نوزادان وارد شود.
۴. کنترل زردی نوزاد
اکثر نوزادان بعد از تولد، به دلیل تجمع بیلی روبین به زردی مبتلا می شوند. اگر زردی نوزاد درمان نشود و سطح بیلی روبین بالا بماند، میتواند به مغز نوزاد آسیب برساند. در این صورت، نوزاد را در دستگاه زیر نور لامپ خاصی قرار میدهند تا هنگامی که زردی برطرف شود.
۵. فشار خون نوزاد نارس
افت فشار خون در نوزادان به دلیل عوامل متعددی از جمله انواع عفونتها اتفاق میافتد و سبب از دست دادن خون که ماحصل افت فشار است میشود. در برخی موارد ممکن است نوزاد نارس به تزریق خون و یا دریافت مایعات بیشتر نیاز داشته باشند.
۶. ارتباط عاطفی مادر با نوزاد
طی مدتی که نوزاد شما در بخش مراقبتهای ویژه بستری میباشد، تماس و ارتباط عاطفی خود را با او قطع نکنید شما باید دائما با نوزاد خود ارتباط داشته باشید و مطمئن باشید که او این ارتباط را درک میکند، زیرا نوزاد در تمام طول بارداری با شما بوده و با شما آشناست.
جمع بندی
در این مقاله از ویکی درمان سعی کردیم اطلاعاتی در مورد چگونگی مراقبت و سلامت نگهداشتن نوزاد نارس تا رسیدن به وضعیت نرمال رشد کودک در اختیار خوانندگان عزیز قراردهیم اما نباید از مراقبت شرایط روحی و جسمی مادر نیز غافل شویم. کاملاً طبیعی است که احساس کنید در چرخ و فلکی احساسی قرار گرفتهاید و دچار عصبانیت، افسردگی، ناتوانی یا احساس گناه شوید.
درباره آنچه احساس میکنید، با پزشک بخش مراقبتهای ویژه از نوزادان نارس و یا با مادرانی که شرایط مشابهی با شما را تجربه میکنند، گفتوگو کنید. به یاد داشته باشید که اکنون فرزندتان بیش از هر زمان دیگر به شما نیاز دارد و جهت تامین بهترین شرایط برای او، باید اول مراقب خودتان باشید.
سوالات متداول
۱. زردی گرفتن نوزاد نارس چه خطراتی برای کودک دارد؟
باتوجه به پیشرفت و مراقبتهای بسیار کادر درمان، خطری نوزاد را تهدید نمیکند اما به طور کلی عوارض زردی در صورتی که برطرف نشود، باعث آسیب به شنوایی و مغز نوزاد میشود.
۲. معاینه متناوب و دورهای چشم نوزاد نارس به چه علت است؟
بیماری شبکیه در نوزاد نارس از شایعترین مشکلات در نوزادان نارس است؛ به همین جهت پزشک باید به صورت متناوب معاینات خود را انجام دهد که در صورت پیشرفت بیماری، در اولین مراحل تشخیص درمان شود.
