درمان هذیان سالمندان (+روش های تشخیص)

هذیان یک سندرم حاد است که با تغییر در سطح هوشیاری، توجه و عملکرد شناختی مشخص می‌شود. این بیماری علل زیادی دارد و اغلب منجر به بستری شدن فرد مبتلا در بیمارستان می‌شود. هذیان به خصوص در مورد سالمندان نیاز به بررسی فوری توسط پزشک دارد. متاسفانه، در تشخیص و درمان هذیان سالمندان اغلب کوتاهی می‌شود. بهترین درمان پرداختن به عوامل خطرزا، درمان دلایل زمینه‌ای و به حداقل رساندن آسیب‌هاست که بخشی از مدیریت و درمان آن دارویی است.

به عنوان مثال قطع برخی داروها ممکن است باعث ایجاد هذیان شود (بویژه داروهای دارای خواص آنتی کولینرژیک). در برخی موارد نیز استفاده محتاطانه از داروهای ضد روان پریشی برای هذیان استفاده می‌شود. در ادامه برای بررسی این عارضه و درمان هذیان سالمندان با ما همراه باشید.

هذیان چیست؟

هذیان به معنای تغییر در وضعیت روانی فرد است که به طور ناگهانی و اصولا طی یک تا دو روز اتفاق می‌افتد. فرد مبتلا ممکن است دچار گیجی و سردرگمی یا خواب آلودگی شود. هذیان بویژه زمانی که فرد و اطرافیانش نمی‌دانند چه چیزی باعث این تغییرات شده است، می تواند برای آن‌ها ناراحت کننده باشد. هذیان شدیدتر از داشتن دوره‌های گیجی کوتاه مدت است و اغلب نیاز به درمان و گاهی نیاز به بستری شدن دارد.

این عارضه ممکن است اولین علامت نشان دهنده خوب نبودن حال فرد باشد. امروزه یکی از شایع‌ترین علائم اولیه عفونت ویروس کرونا در افراد مبتلا به زوال عقل، هذیان گویی است.

هذیان اغلب در افراد مسن مشاهده می‌شود وطی یک بیماری حاد پزشکی یا بعد از جراحی بروز می‌کند. معمولاً در طول بستری شدن فرد سالمند در بیمارستان دیده می شود و یک چهارم افراد مسن بستری در بیمارستان تحت تأثیر این مشکل قرار می‌گیرند.

علائم هذیان در سالمندان چیست؟

علائم هذیان معمولاً در طول روز و شب در نوسان است و منجر به اختلال در چرخه خواب و بیداری و بی‌قراری در شب و خواب آلودگی در طول روز می‌شود. علائم آن متفاوت است و دامنه‌ای از بیماران پرهیجان، هوشیار، بیش فعال تا بیماران خواب‌آلوده و با درجه هوشیاری کم که آرام در رختخواب خود می‌خوابند را دربرمی‌گیرد.

برخی بیماران ترکیبی از علائم مانند بی‌توجهی، درجات مختلف هوشیاری، توهم و هذیان‌گویی را دارند. کم هوشی در بیماران اغلب با زوال عقل اشتباه گرفته شده و در نتیجه فرصت برای درمان هذیان سالمندان به تاخیر افتاده و از دست می‌رود.

انواع مختلف هذیان علائم متفاوتی را نیز ایجاد می‌کنند. علائم همانطور که گفته شد معمولاً به طور ناگهانی بروز کرده و در طی چند ساعت یا چند روز بدتر می‌شوند و معمولاً سمت عصر بدتر می شوند. علائم هذیان بیش فعال شامل موارد زیر است:

• بی جهت عمل کردن
• اضطراب
•  توهمات
• ایجاد سر و صدا
• تغییر سریع در احساسات
• بی قراری
• عدم تمرکز

علائم هذیان کم‌فعال شامل موارد زیر است:

• بی تفاوتی
• کاهش سطح پاسخ
• تنبلی

تشخیص و مدیریت هذیان در سالمندان

• تشخیص هذیان سالمندان

مرحله تشخیص مهمترین مرحله در مدیریت هذیان است که متاسفانه اغلب مورد غفلت قرار می‌گیرد. با توجه به تعداد زیاد بیماران سالمند در بیمارستان‌ها، باید غربالگری برای هذیان به عنوان بخشی اصلی از معاینه و مشاهده باشد. اگر برای همه ممکن نیست حداقل برای بیماران در معرض خطر باید این بررسی انجام شود و کارکنان در این زمینه باید آموزش‌های مورد نیاز را ببینند.

اگر پزشک یا پرستار نمی‌دانند وضعیت شناختی ضعیف بیمار جدید است یا از قبل وجود داشته، باید در اینباره از خانواده وی سؤال کنند که آیا فرد مسن معمولا اینگونه است یا نه.

• شناسایی علل هذیان سالمندان

مرحله بعد پس از تشخیص هذیان، شناسایی و درمان علل زمینه‌ای پزشکی و جراحی است. فهرست علل احتمالی هذیان بسیار طولانی است اما یک ارزیابی جامع شامل شرح حال، معاینه و بررسی‌های مناسب برای تشخیص آن مورد نیاز است و در بسیاری از بیماران مسن‌تر بیش از یک علت در هذیان آنها نقش دارد که برای درمان هذیان سالمندان درک این علت بسیار مهم است.

• مدیریت روانی و مکانی هذیان در سالمندان

یک بیمار سالمند مبتلا به هذیان ممکن است بسیار چالش‌برانگیز باشد. از مهارکننده‌ها نباید استفاده کرد، زیرا باعث تشدید هذیان و همچنین افزایش صدمات و زمین خوردن خواهد شد. در صورت امکان باید از خانواده درخواست کرد کنار فرد مسن حضور داشته باشند. این امر برای آرام کردن آشفتگی آن‌ها بسیار مهم است.

در صورتی که برای خانواده مقدور نیست که کنار سالمند بمانند بهتر است از یک مراقب یا پرستار کمک گرفت. ایجاد محیطی آرام و راحت برای کنترل و درمان هذیان سالمندان توصیه می‌شود، همینطور قرار دادن اشیا یا عکس‌هایی آشنا نیز کمک کننده است.

مطلب پیشنهادی: ویژگی های بهترین پرستار سالمند

سالمندی که مبتلا به هذیان است هنگام پریشانی ممکن است از تخت یا مبل بالا برود و خطراتی مانند افتادن او را تهدید کنند؛ پس امن کردن محیط زندگی نیز یکی از مهمترین موارد در مدیریت و درمان هذیان سالمندان است. طراحی امکانات مناسب و ایمن برای مدیریت سالمندان مبتلا به هذیان باید در اولویت ساخت بیمارستان‌ها قرار گیرد.

• مدیریت دارویی هذیان سالمندان

مدیریت بیماری‌های زمینه‌ای و داروهایی که سالمند استفاده می‌کند، در درمان هذیان سالمندان بسیار مهم است. یکی از این موارد قطع داروهایی است که باعث هذیان می‌شوند. اهمیت کاهش یا توقف داروهایی که هذیان را تقویت می‌کنند بسیار زیاد است. در نتیجه باید داروهای مصرفی سالمند را مورد بررسی کامل قرار داد.  آنتی کولینرژیک‌ها و داروهای روانگردان مانند داروهای ضد صرع و داروهای ضد درد، داروی NSAIDs و سوتالول نیز ممکن است در ایجاد و تشدید هذیان نقش داشته باشند.

در برخی موارد حتی داروهایی که برای درمان هذیان تجویز می‌شوند، به ویژه اگر بیش از حد مصرف شوند، هذیان را طولانی یا بدتر خواهند کرد. برخی داروهای بدون نسخه و مکمل‌ها مانند ترنجبین اروپایی یا اسکوپولیا که دارای خواص آنتی کولینرژیک مشخصی هستند نیز ممکن است باعث ایجاد هذیان در سالمندان شوند.

داروهای مناسب برای هذیان سالمندان

دارو درمانی برای سالمندانی انجام می‌شود که ممکن است به خود یا دیگران آسیب برسانند. درمان دارویی برای هذیان مقوله‌ای است که زیاد مورد مطالعه قرار نگرفته و تنها بررسی‌های محدودی در این زمینه وجود دارد. همچنین یافته‌های بسیار کمی در مورد مقایسه داروهای مختلف ارائه شده است. در درمان هذیان سالمندان ممکن است از داروهای ضد روان پریشی با صلاحدید پزشک استفاده شود.

• داروهای ضد روان پریشی

در صورت نیاز به دارو در درمان هذیان سالمندان، داروهای ضد روان پریشی به طور کلی به عنوان گزینه اول مورد پذیرش هستند. اما برای درمان هذیان سالمندان از داروهای ضد روان پریشی فنوتیازین مانند کلرپرومازین که خواص آنتی کولینرژیک زیادی دارند نباید استفاده کرد. در مورد سالمندان به یاد داشته باشید که این اصل فارماکولوژِی را رعایت کنید: کم شروع کنید و آهسته پیش بروید.

دوزهای اولیه تجویزی توسط پزشک اصولا هالوپریدول ۰.۵ میلی گرم، ریسپریدون ۰.۵ میلی گرم یا اولانزاپین ۲.۵ میلی گرم است. بسته به پاسخ و عکس العمل بدن، دوزهای اضافی را بعد از ۲ تا ۴ ساعت مصرف می‌کنند. برای مصرف دوزهای پی در پی، آرامش سالمند باید تحت نظارت دقیق قرار بگیرد.

برخی از مطالعات نشان داده‌اند که آنتی‌سایکوتیک‌های معمولی (به ویژه هالوپریدول) علائم هذیان بیش‌فعالی مانند بی‌قراری، اختلال افکاری و ادراکی را بهبود داده و طول مدت هذیان را کوتاه می‌کنند. اما علائم هذیان کم‌فعال مانند خواب‌آلودگی و آرام‌بخشی ممکن است در سالمند تشدید شود. شواهد روشنی مبنی بر موثرتر بودن آنتی‌سایکوتیک‌های آتیپیک از آنتی‌سایکوتیک‌های معمولی وجود ندارد، اما به نظر می‌رسد که آن‌ها عوارض جانبی کمتری دارند.

مطلب پیشنهادی: چگونه از سالمندان مراقبت کنیم؟

• اثرات نامطلوب داروهای ضد روان پریشی

اثرات اکستراپیرامیدال این داروها در درمان هذیان سالمندان شامل آکاتیزیا (بی قراری حرکتی و تنش عضلانی به ویژه در پاها) و بیماری پارکینسون است. این عوارض ممکن است در بیش از نیمی از افراد مسن‌ که داروهای ضد روان پریشی مصرف می‌کنند بروز کند که با افزایش دوزهای بیشتر و درمان طولانی‌تر این خطر افزایش می‌یابد.

سندرم بدخیم نورولپتیک، یک اختلال نادر اما بالقوه کشنده است که در مصرف آنتی سایکوتیک‌های معمولی دیده می‌شود. این بیماری طی ۱ تا ۳ روز ایجاد شده و علائم آن شامل تب، اختلال عملکرد همراه با لرزش و سفتی عضلات و فشار خون بالا، افزایش تعداد کراتین کیناز و گلبول های سفید و میوگلوبینوری است. در صورت بروز این موارد مصرف داروهای ضد روان پریشی باید فورا قطع شود و اقدامات لازم از جمله تزریق مایعات داخل وریدی صورت گیرد.

سایر عوارض جانبی داروهای ضد روان پریشی که در طول درمان هذیان سالمندان در کوتاه مدت فرد را تحت تأثیر قرار می دهند، آرام بخشی، افت فشار خون ارتواستاتیک، تشنج و صرع، افزایش وزن و اختلال در متابولیسم گلوکز و چربی می‌باشد. آرام‌بخشی گاهی اوقات یک اثر مطلوب است، اما گاهی نیز یک اثر نامطلوب به مشار می‌آید زیرا هذیان را طولانی‌تر کرده و خطر افتادن و شکستگی را افزایش می‌دهد. شواهدی نیز مبنی بر افزایش خطر سکته مغزی در این بیماران مسن گزارش شده است.

مطلب پیشنهادی: علائم سکته مغزی

سخن پایانی

هذیان یک عارضه رایج است که گاهی میزان مرگ و میر بالایی دارد و بیماران مسن را بیشتر تحت تاثیر قرار می‌دهد. در درمان هذیان سالمندان تشخیص به موقع، بررسی، مداخله چند جزئی و استفاده بجا و صحیح از داروها شانس موفقیت را افزایش خواهد داد. بیمارستان‌هایی که از تعداد قابل توجهی از سالمندان مراقبت می‌کنند، لازم است پاسخی هماهنگ و آماده برای مواجه با هذیان این بیماران داشته باشند تا در مواقع ضروری دچار مشکل نشوند.